Kim był Michał Zygmunt Tyszkiewicz? Niewielu z nas znałoby odpowiedź na to pytanie. Bardziej obeznani z historią i kulturą Litwy powiedzieliby, że pochodził ze polskiej rodziny arystokratycznej Tyszkiewiczów, która miała posiadłości np. obok Trok, a także pałace rozsiane po całej Litwie. Jakie miał powiązanie Michał Zygmunt Tyszkiewicz z Podbrodziem? Na to pytanie postaramy się odpowiedzieć w tym artykule.
Podbrodzie po ostatnim rozbiorze Polski i Litwy zostało rozdzielone na części. Część miasteczka należała do skarbu państwa, a granica przechodziła przez most na rzece Żejmiana, inna część – do Józefa Łappy. W roku 1859 hrabia Jan Tyszkiewicz, który pełnił funkcje marszałka szlachty powiatu wileńskiego i posiadał ogromne dobra w pobliskich Ornianach, kupił prawobrzeżną część Podbrodzia. Granicą był most na Dubince.
Kim był Tyszkiewicz?
Hrabia Michał Zygmunt Antoni Maria Tyszkiewicz-Łohojski – ostatni właściciel dóbr w Ornianach (w tym tez części Podbrodzia) – był osobą niezwykle ciekawą. Urodził się w Zakopanem 25 maja 1903 r. Był najmłodszym synem Jana Tyszkiewicza z Waki i Elżbiety z Krasińskich (wnuczki poety Zygmunta Krasińskiego) Tyszkiewiczowej. Z wykształcenia był prawnikiem. Kształcił się w Belgii i na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Pociągała go scena, piosenka i poezja. Wiersze i teksty do piosenek pisał do końca swego życia.
W 1931 r. w Warszawie ożenił się z Anną Marią Pietrusińską o pseudonimie scenicznym Hanka Ordonówna – artystką kabaretową. Ich małżeństwo zostało uznane przez rodzinę hrabiego za mezalians. Przed wybuchem II wojny światowej Tyszkiewiczowie często bywali w Ornianach. Pani Tyszkiewiczowa, jako osoba prosta w obejściu, miała dobry kontakt ze służbą i miejscowymi mieszkańcami, a nawet tańczyła dla nich i śpiewała.
Po wybuchu wojny w 1939 roku hrabia Michał zaczął działać w ruchu podziemnym. Był przedstawicielem rządu do spraw Polaków litewskich i Wileńszczyzny w Angers. W 1940 r. Michał Tyszkiewicz otrzymał obywatelstwo litewskie, dzięki czemu udało mu się też wydostać żonę z więzienia na Pawiaku (aresztowana przez gestapo w 1939 roku). Jako obywatele litewscy przebywali w Wilnie, biorąc udział w polskim życiu kulturalno-towarzyskim.
Czasy okupacji sowieckiej
Po rozpoczęciu sowieckiej okupacji Litwy w 1940 r. Michał Tyszkiewicz został aresztowany przez NKWD jako szpieg na rzecz rządu gen. Sikorskiego i osadzony w więzieniu na Łukiszkach, później na Łubiance. Jakiś czas przebywał w obozie pod Archangielskiem.
Zaniepokojona losem męża Hanka Ordonówna w poszukiwaniu jego śladów jedzie aż do Moskwy, gdzie zostaje wkrótce aresztowana i bez sądu wysłana daleko za Ural – w Uzbekistanie kruszyła kamienie przy budowie dróg. Ocaliła ją rosyjska lekarka przetrzymując dłużej w szpitalu.
Po podpisaniu układu Sikorski-Majski w 1941 r. Tyszkiewicz z żoną odzyskali wolność i znaleźli się w Armii Andersa. Następnie Michał Tyszkiewicz powołany został do służby dyplomatycznej. Był członkiem Rządu Republiki Polskiej na Uchodźstwie. Wspólnie z żoną prowadził ewakuację polskich dzieci z ZSRR, m.in. do Indii.
Następnie Tyszkiewicz został sekretarzem poselstwa Republiki Polskiej w Teheranie, z ramienia rządu polskiego na uchodźstwie. Przez 20 lat (1952-1972) pracował w Monachium jako redaktor Rozgłośni Polskiej „Wolna Europa“. Zmarł w tym mieście w 1974 r., kremacji zwłok dokonano tamże, a prochy jego złożono w grobie rodzinnym Tyszkiewiczów w Londynie na cmentarzu Bromton.
Co Podbrodzie zawdzięcza Tyszkiewiczom?
Dużo. Niewielu mieszkańców wie, że miasteczko otrzymało oświetlenie dzięki inicjatywie i finansowaniu hrabiego Jana Tyszkiewicza z Waki Trockiej. Pomógł mu oczywiście syn Michał Zygmunt Tyszkiewicz z Ornian, a przy tym ten ostatni omalże nie zbankrutował, bo przeliczył się ze swoimi możliwościami.
Z rozporządzenia hrabiego Michała w 1929 r. na rzeczce Dubince została zbudowana tama, woda poruszała turbinę młyna, który był wówczas dobrze technicznie wyposażony. Obok znajdowała się tama mniejsza, a moc potoków wodnych w wykopanych kanałach poruszała turbiny fabryki, gdzie z jodłowego drzewa produkowano dobrej jakości karton.
Nieopodal znajdował się tartak, gdzie produkowano deski, kantówki, bale, klepki i deszczułki mniejsze. Tam planowano też budować gorzelnię, ale nie ukończono. Po wojnie w tych pomieszczeniach wypiekano chleb i bułki (tzw. cegiełki). Piekarnia niestety już nie istnieje, zniszczyli ją sami ludzie, a budynek leży obecnie w gruzach.
Ze względu na fakt, że ziemia w dobrach Tyszkiewicza była mało urodzajna, to podstawowe dochody hrabia Michał czerpał przede wszystkim z wylęgarni ryb w sztucznie wybudowanym stawie oraz z tartaku. Warto wiedzieć, że w dobrach Tyszkiewiczów znajdowały się aż 32 jeziora. Wiele z nich należało do gospodarstwa rybnego, którym kierował specjalnie wynajęty ekonom (nazwiska nie ustalono). Z nim pracował znany wówczas uczony ichtiolog i pszczelarz Michał Girdwoyn (1841-1924).
Brytyjska pisarka Gillian Shields powiedziała: „O przeszłości nie można zapomnieć bez względu na to, gdzie jesteś”. Warto tu dodać, że nie można zapomnieć o ludziach, którzy tę przeszłość tworzyli. Michał Tyszkiewicz swoim życiem zasłużył na to, aby potomni o nim pamiętali.
Opr. Leokadia Aszkiełowicz
Michał Zygmunt Tyszkiewicz 
Tyszkiewczowie Ślubne zdjęcie