Dzieje Podbrodzia w I połowie XX wieku. Część I

Dzieje Podbrodzia w I połowie XX wieku były nie mniej burzliwe niż w wieku poprzednim. Miasto przetrwało I wojnę światową, niejednokrotnie przechodziło z rąk do rąk. Mimo zawieruchy dziejowej Podbrodzie jednak stopniowo się rozwijało, zwiększała się liczba mieszkańców.

Podbrodzie, odnotowane na mapie niemieckiego Sztabu Generalnego z lat 1912-1914 (patrz: Algimantas Miškinis, Lietuvos urbanistikos paveldas ir vertybės, T. 2: Lietuvos miestai ir miesteliai, kn. 2, Vilnius 2005, s. 483) znajdowało się głównie na prawym brzegu rzeki Żejmiany, a po lewej, podobnie jak pod koniec XIX wieku, znajdował się niewielki, kompaktowo urządzony teren ciągnący się wzdłuż drogi do Święcian. Przy drodze do Wilna natomiast osada była niewielka.

Zawierucha wojenna

Okres I wojny światowej boleśnie dotknął Podbrodzie i okolice. W latach 1915-1918 w Podbrodziu i w całym powiecie święciańskim stacjonowała armia niemiecka. Zarządzanie okupowanym terytorium zostało całkowicie zmilitaryzowane. Całe życie tych terenów było zarządzane przez wojskowe zarządy. Miejscowi mieszkańcy mogli być mianowani tylko starostami wioski. Po utworzeniu przez okupacyjne władze wojskowe na Litwie mniejszych jednostek administracyjnych, 23 listopada 1915 r. Podbrodzie stało się centrum powiatu (krejzu).

W niemieckiej okupacji

Armia niemiecka często w drastyczny sposób eksploatowała okupowane tereny. Miejscowa ludność zmuszona była płacić podatki oraz daniny w naturze (mleko, mięso, miód i zboże). Obowiązywał również podatek pogłówny, podatek od liczby chowanych zwierząt w gospodarstwie.

Od pierwszych dni okupanci zaczęli wszędzie w zaplanowany sposób przeprowadzać rekwizycje. Prawie wszystkie dwory były administrowane przez Niemców. Całą męską ludność zaciągnięto do pracy przy budowie dróg bez względu na zawód i stan zdrowia. Do pracy zmuszano po 10-12 godz. dziennie.

W celu lepszego zaopatrzenia frontu i przewiezienia większej ilości litewskich lasów powracającymi stamtąd wagonami, Niemcy przystąpili do budowy odnogi kolejowej Podbrodzie – Konstantinowo (tereny obecnej Białorusi). Pracę nad budową tej odnogi po wojnie ukończyły władze polskie.

Powołane robocze bataliony były źle traktowane przez stale pilnujących żołnierzy niemieckich. Za pracę płacono po 50 fenigów dziennie, kiedy to bochenek chleba kosztował 2 marki. Szczególnie dotknięta głodem była ludność miejska. Często kora, perz, wióry czy lebioda uzupełniały posiłek mieszkańców kraju. Pod groźbą więzienia zabroniono handlować zbożem, mięsem i warzywami. Wprowadzono też monopol na tytoń, wódkę, sacharynę, sól i zapałki.

Bez zgody administracji niemieckiej zabroniono wyjeżdżać do innego powiatu, wychodzić poza starostwo bez paszportu, chodzić i jeździć nocą, zmieniać miejsce zamieszkania, przyjmować na nocleg nieznajomego człowieka, zabijać zwierzęta itd. Zabroniono nawet jeździć rowerem.

Administracja okupacyjna ograniczyła również życie społeczne i kulturalne. Za nieprzestrzeganie poleceń administracji niemieckiej ludność była karana grzywnami do 10 000 marek i więzieniem, często rozstrzeliwana bez sądu lub decyzją polowego sądu wojskowego.

Kto zamiast Niemca?

Armia niemiecka wycofała się z tych terenów w grudniu 1918 roku. 3 stycznia 1919 roku Podbrodzie zajęła pskowska dywizja Armii Czerwonej. Został utworzony rewkom (Komitet Rewolucyjny), którego członek wziął udział w zjeździe przedstawicieli rewkomów powiatu wileńskiego 31 stycznia 1919 r.

W kwietniu 1919 r. wojska polskie zajęły nie tylko Wilno, ale także podążając za wycofującą się Armię Czerwoną – Podbrodzie. Armia polska wycofała się natomiast z miasteczka, gdy nacierająca na Wilno i Warszawę IV Armia generała Gaj-Chana w lipcu 1920 roku zajęła Podbrodzie i okoliczne tereny.  

14 lipca 1920 na krótki okres Podbrodzie znalazło się w rękach wojska litewskiego. Jednak miesiąc później tereny te, jak i resztę Wileńszczyzny, opanowała ponownie armia polska. Jesienią 1920 r. Podbrodzie weszło w skład Litwy Środkowej, a w marcu 1922 r. zostało przyłączone do Polski.

Cdn. Opracowała Leokadia Aszkiełowicz

Źródła:

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

•