Podbrodzkie szkoły
W 1905 r. we wsi Bajorele, obok Podbrodzia (dzisiaj to część miasta) założono trzyletnią szkołę początkową. Uczniowie 1,2,3 klasy uczyli się w jednym pokoju. Nauczanie odbywało się w języku rosyjskim, za wyjątkiem lekcji języka polskiego. W czasie I wojny światowej wprowadzono lekcje języka niemieckiego.
W latach 1910-1911 w podbrodzkiej szkole uczyło się 49 chłopców i 41 dziewcząt. W 1915 r. powstała pięcioklasowa polska szkoła powszechna, która w okresie międzywojennym wyrosła na sześcioklasową szkołę podstawową. Znane są nazwiska niektórych nauczycieli, którzy pracowali w tej szkole. Byli to: Maria Drobiazgowicz, Maria Doroloszówna, Józef Eysmont, Jadwiga Swirbutowiczówna, Janina Taraszkiewiczówna (według spisu nauczycieli powiatu święciańskiego z 1922 roku), jak też Paweł Kuczkowski, Wiktor Klemm, Czesława Czajnińska, Jan Młynarczyk, Helena Lewandowska, Stefania Pilawska i ksiądz Józef Bielawski (według wykazu nauczycieli etatowych powiatu święciańskiego z 1928 roku).
Budowa nowej szkoły
W 1928 r. w Podbrodziu rozpoczęto budowę nowej szkoły. Prezesem Komitetu Wykonawczego Budowy Szkoły był Kajetan Rożnowski, a wiceprezesem major Franciszek Karassek (z 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich). Środki na budowę pochodziły z Fundacji J. Piłsudskiego.
Szkoła im. Józefa Piłsudskiego w Podbrodziu. 1932 rok
Szkołę do użytku oddano w 1930 roku i nadano jej imię Marszałka Józefa Piłsudskiego. W budynku były duże klasy, sala gimnastyczna, 2 sale, pokój nauczycielski, gabinet kierownika, pomieszczenia gospodarcze, oficyny, ogródek 1,5 ha i 1,5 ha obsadzone drzewami leśnymi.
Była to szkoła siedmioletnia. Uczono w niej religii, języka polskiego, historii, geografii, przyrody, arytmetyki z geometrią, rysunków, śpiewu. Pracowali tu oddani swej pracy nauczyciele. Języka polskiego uczyła Janina Grajewska, religii – ks. kapelan Antoni Mentrzik, arytmetyki i rysunków – Młynarczyk, śpiewu – Eilia Turecka. Pracowali także Klen, Sznajder, Szczypkowski, Marcówna, Grecówna. Kierownikiem szkoły był Antoni Duchnowicz.
Po wybudowaniu nowej placówki, budynki dawnej szkoły zostały dołączone do tej nowej, a w jednym z nich urządzono magistrat i 3-pokojowe mieszkanie, w którym zamieszkał burmistrz miasta.
Kiedy Wileńszczyznę przyłączono do Litwy, w Podbrodziu nauczyciele Polacy zostali wymienieni na Litwinów. Większość uczniów opuściła szkołę, ponieważ nie znali języka litewskiego.
W pierwszej połowie lat dwudziestych w Podbrodziu działała szkoła podoficerska 4. Pułku Ułanów Zaniemieńskich. W okresie międzywojennym istniała także czteroklasowa szkoła żydowska. Początkowo znajdowała się ona w domu Krola, w centrum miasta, przy ulicy Święciańskiej, a potem w domu Kamina przy ulicy Kiemieliskiej, dzisiejszej ulicy Dworcowej.
Cdn. Opracowała Leokadia Aszkiełowicz
Źródła:
Rimas Bružas, Tauta be valstybės. Valstybės kelias, Vilnius 2012.
Algimantas Miškinis, Lietuvos urbanistikos paveldas ir vertybės, T. 2: Lietuvos miestai ir miesteliai, kn. 2, Vilnius 2005.
Bronius Kviklys. Mūsų Lietuva. Vilnius 1989, T. 1.
polona.pl, vle.lt, pabradedomus.lt, pilsudskiinfo.pl, wikiwand.com, pl.wikipedia.org, postawyiokolice.blogspot.com, niezwykle.com
Część I cyklu o historii Podbrodzia tutaj: https://musurajonas.lt/pl/dzieje-podbrodzia-w-i-polowie-xx-wieku-czesc-i/
