Dzieje Podbrodzia w I połowie XX wieku. Część VI

Wojsko polskie w Podbrodziu

W latach 1922 – 1924 w Podbrodziu stacjonowało dowództwo 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich wraz z 3 szwadronem, a w Nowym Dworze – szwadron karabinów maszynowych pułku.

W kwietniu 1927 roku z Wilna do Podbrodzia przeniesiono 23 Pułk Ułanów Grodzieńskich (część szwadronów stacjonowała w Nowych Święcianach, Berezweczu i Białym Dworze – do roku 1931). Dowódcą 23. Pułku Ułanów Grodzieńskich był płk dypl. Józef Świerczyński, zastępcami dowódcy pułku byli ppłk Kazimierz Kosiarski i mjr Stanisław Żukowski.

W roku 1935 przeniesiono 23 pułk do miasta Postawy. Jak to było, wspomina były burmistrz Podbrodzia Kojetan Rożnowski: \

„Dowództwo 23 Pułku Ułanów oraz oficerowie bardzo byli zadowoleni z mojej zgłoszonej prośby do Pana Marszałka J. Piłsudskiego o pozostawienie pułku w Podbrodziu. Z ramienia Dowódcy osobiście przybył adiutant i dziękował za tę akcję. Hrabia Tyszkiewicz telefonicznie mnie dziękował także. Natomiast sądzę, że pan Wojewoda Wileński nie był zadowolony, bo był zwolennikiem hrabiego Przeździeckiego w Postawach, który usilnie zabiegał o przeniesienie pułku do Postaw, ofiarując bezpłatnie tereny pod budowę koszar. Sądzę, że pan Wojewoda właśnie o tej sprawie szeptał Marszałkowi do ucha – podczas naszej audiencji u pana Marszałka. Po pewnym czasie także udała się delegacja z Postaw do Warszawy do pana Marszałka celem złożenia prośby o przeniesienie 23 Pułku Ułanów do Postaw, gdzie już są tereny bezpłatne pod budowę koszar. Była nie lada szansa na przeniesienie tam pułku, z uwagi na istnienie bezpłatnego terenu pod budowę koszar. Na moją propozycję hrabia Tyszkiewicz także przeznaczył 40 hektarów terenu na budowę koszar i ćwiczeń ułanów. Rozpoczęła się zabójcza walka między miastem Podbrodzie, a miastem Postawy. Ja, mając działkę wojskową od Postaw o 30 km, także powinienem być zwolennikiem przeniesienia 23 Pułku Ułanów do Postaw, jeżeli chodzi o mój osobisty interes. Jednak jako burmistrz – było moim obowiązkiem bronić interesu swego miasta i tak czyniłem. Na święcie pułku Ułanów w 1929 r. był osobiście Wiceminister gen. Konarzewski – przybył także Starosta z Postaw pan Niedźwiecki. Ja także byłem jak zwykle na wszystkich świętach pułku. Podczas wzniesionych toastów na część pułku pan Starosta Postawski – życzył pułkowi, aby jak najprędzej być przeniesiony do Postaw, gdzie pułk jest bardzo oczekiwany przez tamtejszą ludność, zapewniającą największą tam pułkowi przychylność. Toast ten był oklaskiwany bardzo słabo. Natomiast, kiedy ja wzniosłem toast na cześć pułku, życząc mu pozostania nadal w Podbrodziu – toast mój był rzęsiście oklaskiwany przez obecnych. Po obiedzie ja, razem z hrabią Tyszkiewiczem konferowałem z gen. Konarzewskim w sprawie pozostawienia pułku ułanów w Podbrodziu. Pan gen. Konarzewski zakomunikował, że 23 Pułk Ułanów jest zamierzony już od kilku lat o przeniesienie go bliżej granicy wschodniej, takim miejscem są Postawy, które od granicy leżą bliżej o 100 km”.

Opis obchodów święta 23-go Pułku Ułanów Grodzieńskich w Podbrodziu można znaleźć na blogu internetowym „Miasto Postawy i okolice”:

„W dniu 1 czerwca 1933 r. odbyło się w Podbrodziu Święto 23-go pułku ułanów Grodzieńskich. O godzinie 9.30 odbyła się uroczysta Msza św. polowa na placu ćwiczeń, celebrowana przez kś. kapelana Nowaka, który wygłosił również podniosłe, piękne kazanie, kreśląc dzieje pułku i nawiązując do jego bohaterskich czynów. Po skończonem nabożeństwie odbyła się defilada pułku. Defiladę przyjmował generał brygady Przewłocki w otoczeniu pp. oficerów jako przedstawicieli pokrewnych pułków kawaleryjskich, ponadto miejscowego społeczeństwa na czele z p. burmistrzem Rożnowskim.

Po szwadronach 23-go pułku przemaszerował dziarsko szwadron krakusów powiatu święciańskiego, który specjalnie przybył na święto pułku. W dalszym ciągu uroczystości o godzinie 12-ej zostały rozdane przez dowódcę pułku p. ppłk. Świerczyńskiego sznurki i odznaki pułkowe dla zasłużonych ułanów. Poczem o godzinie 1-ej po południu w świetlicy pułku odbył się w miłym nastroju obiad żołnierski. Po obedzie została zgotowana owacja na cześć p. majora Święcickiego, kwatermistrza pułku, który został przeniesiony do 4-go pułku ułanów Zaniemeńskich, a który zdobył wielki szacunek nie tylko wśród pp. oficerów i ułanów 23-go pułku, lecz i całego społeczeństwa m. Podbrodzia.

Uroczystość pułku została zakończona zawodami hipicznemi, podczas których pp. oficerowie i podoficerowie brali przeszkody w brawurowych skokach raz po raz, to też nic dziwnego, że i nagród nie mało zdobyli, które zostały wręczone zwycięzcom przez p. ppłk. Świerczyńskiego. Zawodom przyglądały się tłumy miejscowej ludności. Na zakończenie należy zaznaczyć, że chociaż święto pułku wypadło nie w dzień świąteczny, jednakże w mieście panował nastrój świąteczny. Ludność miejscowa brała udział w święcie pułkowem, który co raz więcej zdobywa szacunku i przywiązania miejscowego społeczeństwa i który jest nazywany “naszym pułkiem”.”

W latach 1935 – 1939 w Podbrodziu stacjonował 3 Dywizjon Artylerii Konnej, który został przeniesiony tu z Wilna. Większość oddziałów 3 DAK opuściło Podbrodzie w dniach 27-31 sierpnia 1939 roku, a ostatnie – 3 września.

„Żurawiejki”

W opisywanym okresie często były śpiewane różne przyśpiewki o wojsku polskim, nazywane żurawiejkami. Żurawiejki – to swego rodzaju żartobliwe kuplety, które były układane dla każdego pułku. Zarówno zwyczaj jak i nazwa – pochodzą od żurawia, czyli tak jak on „przelotny” – wzięte zostały z tradycji kawalerii rosyjskiej i popularne w Polsce w okresie międzywojennym. Istnieją również żurawiejki dotyczące pułków, które stacjonowały w Podbrodziu.

O 3 Dywizjonie Artylerii Konnej śpiewano: „Z artylerii konnej dzieci – najdzielniejszy jest DAK trzeci” czy „Ze strzelaniem jest w niezgodzie – zna go stąd całe Podbrodzie”. 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich dotyczyły następujące przyśpiewki: „Duszę swoją przegra w karty, To ułanów pułk jest czwarty” czy „Dzieci Marsa i Wenery – Pułk ułanów numer cztery”.

Należy tu również przytoczyć żurawiejki o 23 Pułku Ułanów Grodzieńskich. Jedna z nich brzmi następująco: „Kto przykładem w boju świeci? To jest pułk dwudziesty trzeci”. W pułku tym służyło wielu prawosławnych Białorusinów i część żurawiejek śpiewano po białorusku, jak np. „W boju krepkij, w miru sławnyj, Dwadcat’ trietij – prawosławnyj”. Śpiewano także przyjęty powszechnie refren: „Lance do boju, szable w dłoń / Bolszewika goń, goń, goń / Żuraw, żuraw, żurawia / Żurawiejka ty maja!”

Opracowała Leokadia Aszkiełowicz